In de verhalen van Carson McCullers gebeurt niets en dat maakt ze betoverend (2024)

Carson McCullers was drieëntwintig toen in 1940 haar debuutroman Het hart is een eenzame jager verscheen. Ze was toen al een tijdje bezig: zes jaar eerder schreef ze haar eerste korte verhaal, ‘Sucker’. Zelf vergat ze dat ze het ooit geschreven had; het werd jaren later ontdekt door iemand die op McCullers’ werk wilde afstuderen en haar toestemming had gekregen door haar oude papieren te gaan. Nu is ‘Sucker’ het openingsverhaal van Alle verhalen, de bundel waarin, zoals de titel al doet vermoeden, de verhalen van McCullers zijn bijeengebracht. Dat het een jeugdwerk is, merk je eigenlijk alleen wanneer je je in de geschiedenis van het verhaal verdiept. Het verhaal van een zestienjarige jongen die merkt dat zijn vier jaar jongere neefje Sucker, die bij hem op de kamer slaapt, langzaam verandert van een jongetje in een puber met een eigen wil, is al helemaal McCullers: innemend, laconiek, met een overtuigende vertelstem, en met een inherente melancholie. ‘Hij weigert mijn oude kleren te dragen en heeft zijn eerste lange broek gekocht, met leren bretels om hem op te houden. Dat zijn alleen nog maar de veranderingen die je makkelijk kan zien en beschrijven.’

Introverte jongeren

Het zijn niet de winnaars die McCullers beschrijft. Haar personages slaan zich door het leven – en het leven slaat terug; soms hard, soms verraderlijk zacht. Vaak zijn het introverte jongeren, die niet in staat zijn zich uit te spreken. Jongens zoals Hans, die verliefd is op de celliste Poldi, die hem als vertrouweling beschouwt, en zich in zijn aanwezigheid verkleedt. ‘Sorry, dat vind je toch niet erg hè? Ik zie je als mijn kleine broertje van vroeger.’ Of Hugh, die net op de middelbare school zit en tegenover iedereen, niet in de laatste plaats zichzelf, probeert vol te houden dat alles normaal is, ook al heeft hij ooit zijn moeder van een zelfmoordpoging moeten redden. Soms zijn ze ook ouder, zoals Ken, de gefrustreerde schrijver uit het laatste en langste verhaal van de bundel, ‘Wie heeft de wind gezien?’, die na een succesvol debuut nooit meer iets van waarde uit zijn pen heeft gekregen en zijn verbittering uitleeft op zijn omgeving. Of de titelheld uit het tragikomische verhaal ‘De kunsten en meneer Mahoney’, een notabele die op desastreuze wijze zijn sociale positie op het spel zet door per ongeluk te vroeg te klappen bij een klassiek concert.

Het werk van McCullers (1917-1967) wordt vaak ondergebracht in de categorie Southern Gothic. Misschien horen haar romans daarin meer thuis dan haar verhalen – alleen al omdat die laatste zich lang niet altijd in het zuiden van de Verenigde Staten afspelen. Ook steken McCullers’ verhalen op het eerste gezicht wat bleek af bij die van de koningin (of moet ik zeggen: hogepriesteres) van het genre, Flannery O’Connor. McCullers’ verhalen zijn zachter, ze hebben niet de keiharde glans van O’Connors werk, ze geven iets meer mee, ze ontroeren, soms tegen het sentimentele aan. Larmoyant wordt het gelukkig nergens. McCullers maakt gebruik van mooie beelden (een intens blauwe lucht heeft ‘de kleur van een gasvlam’; iemand die zich schokkerig voortbeweegt loopt ‘als een glazen figuurtje’), en daarom valt het des te meer op dat het beeld dat ze maar liefst twee keer gebruikt eigenlijk helemaal niet werkt; in dat beeld klinkt een op een cello gespeelde dalende reeks tonen ‘alsof iemand een handvol knikkers van de trap liet vallen’. Ik heb er nog wat cellomuziek bij opgezet, maar nee, nergens knikkers.

Verrassend

De beste verhalen van de bundel zijn die waarin ogenschijnlijk het minst gebeurt, maar waarin wel iets magisch plaatsvindt. Dan krijg je als lezer dat altijd zo mooie en stilte verwekkende besef dat er wel degelijk iets gebeurt, niet zozeer op de pagina’s als wel in je hoofd, iets dat het verhaal optilt en overstijgt. Het hoeft niet iets groots te zijn, het is vaak een kalm, rustig effect; maar het is er hoe dan ook. Het verrassende en het tragische zijn dan in gelijke mate levensbevestigend. Een mooi voorbeeld is ‘Binnenplaats in West 80th Street’, waarin de bewoonster van een woonkazerne gefascineerd raakt door een man die tegenover haar woont, en die in haar geest uitgroeit tot een soort heilige van de binnenplaats. ‘Als ik terugdenk aan al die uren dat ik naar hem heb gekeken, kan ik me niet herinneren dat hij ooit iets ongewoons heeft gedaan.’ Maar ondertussen.

In ‘Madame Zilensky en de koning van Finland’ wordt een muziekprofessor geconfronteerd met een excentrieke componiste die op zijn universiteit komt lesgeven. Hij vermoedt dat ze een pathologische leugenaar is en voelt zich verplicht haar daarmee te confronteren. In de laatste alinea gebeurt iets vreemds dat niets met het verhaal te maken lijkt te hebben, maar het wel op een gedecideerde manier betoverend maakt.